چشم انداز گفتگوهای سوری-سوری در ژنو

درباره دور جدید مذاکرات صلح سوریه در ژنو چند سوال مطرح می‌شود: نخست اینکه، چرا این مذاکرات به ژنو منتقل شد حال آنکه نشست های قبلی در وین برگزار شده بود؟ دوم اینکه، چه عواملی موجب شد عربستان و ترکیه با این دور از مذاکرات همراه شوند وحداقل در ظاهر دست از لجاجت های گذشته خود بردارند؟ و سوم اینکه، چه چشم اندازی می توان برای این دور از گفتگوها تصور کرد؟
در پاسخ به سوال نخست چند احتمال را می توان مطرح کرد:
نخست رویکرد پکیجی است که برخی از بازیگران دخیل در بحران های منطقه ای به مسائل دارند و می خواهند از هر فرصت ممکن برای حل یکی از این بحران ها برای فراهم کردن بستر لازم برای حل  سایر مسائل و بحران های منطقه ای استفاده کنند. در این راستا زمانی که مذاکرات هسته ای ایران در وین در جریان بود از فضاهای حاشیه ای این مذاکرات برای ورود به مذاکرات صلح سوریه استفاده شد و حتی قبل از اینکه مذاکرات هسته ای به پایان برسد باب مذاکرات درباره سوریه گشوده شد. از این دید با توجه به اینکه اکنون مذاکرات هسته ای ایران در وین به اتمام رسیده و از طرف دیگر باب مذاکرات درباره یمن در ژنو گشوده شده است، بنابراین انتقال مذاکرات از وین به ژنو می تواند زمینه پیگیری تلاش های موازی برای حل بحران های سوریه و یمن را فراهم کند، بخصوص آنکه برخی از بازیگران منطقه ای دخیل در هر دو بحران هستند.
متغیر دومی، که به نظر می رسد در انتقال مکان مذاکرات صلح سوریه از وین به ژنو موثر بوده چشم امیدی است که مخالفان دولت سوریه و حامیان آن به احیای طرح صلح ژنو دوخته اند که در آن بر روند انتقال قدرت در سوریه (البته بدون اشاره مستقیم به لزوم کناره گیری بشار اسد از قدرت) تاکید شده است. این نخستین طرحی بود که روسیه و امریکا درباره آن به تفاهم رسیدند اما از آنجا که هنوز خیلی از کشورهای اروپایی و یا کشورهای منطقه ای مانند عربستان و ترکیه از طرح براندازی در سوریه حمایت می کردند، بنابراین چند سال طول می‌کشید که این کشورها نیز به جمع حامیان این طرح بپیوندند.
در مقطعی که طرح ژنو 1 مطرح شد، موازنه تحولات میدانی به نفع مخالفان مسلح بود و لذا حامیان خارجی انها هنوز به امکان اجرای طرح براندازی امیدوار بودند اما از زمانی که تحولات میدانی بعد از حمایت جنگنده‌های روسی از ارتش سوریه و متحدان منطقه‌ای آنها، به ضرر مخالفان مسلح رقم خورد و مواضع آنها روز به روز به تحلیل رفت، آنها بازگشت به طرح ژنو 1 را برای خود ایده ال دانستند.  از این دید انتقال مکان مذاکرات از وین به ژنو می تواند به عنوان عامل تشویقی برای متقاعد کردن کشورهای مثل ترکیه و عربستان به دست برداشتن از سنگ اندازی ها و مانع تراشی های خود در مسیر مذاکرات صلح، مورد توجه قرار گیرد.
با این توضیحات تا حدودی پاسخ سوال دوم نیز روشن می شود و چند عامل را می توان در تعدیل  نسبی مواضع سنگ اندازانه عربستان و ترکیه موثر دانست:
نخست اینکه، این دو کشور اکنون به این نتیجه رسیده اند که با چرخش تحولات میدانی زمان به سرعت به ضرر آنها پیش می رود و قدرت چانه زنی آنها در مذاکرات سیاسی کاهش می یابد؛ این در حالی است که طرح توافق اخیر در وین (که در آن روزنه هایی از بازگشت به طرح ژنو 1 نیز دیده می شود) می تواند برای این کشورها بسیار امیدوارکننده باشد. آنچه این امیدواری را بیشتر می کند انتخابات پارلمانی پیش رو در سوریه است که مخالفان دولت سوریه و حامیان خارجی انها امیدوارند کرسی های  بیشتری را تصاحب کنند و با اتکاء به آن بتوانند در تدوین قانون اساسی جدید قدرت عمل بیشتری داشته باشند.
دوم اینکه، با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری امریکا زمان به سرعت به ضرر حزب حاکم دموکرات این کشور نیز به پیش می رود. به نظر می رسد وقوع برخی رخدادها از جمله: حذف زهران علوش فرمانده گروه موسوم به جیش الاسلام از صحنه نظامی و سیاسی سوریه (که مهره اصلی عربستان برای پیشبرد پروژه براندازی بود) و یا شکستن سکوت امریکا در قبال ادامه حملات هوایی عربستان به اهداف غیرنظامی در یمن این پیام را به شاهزاده های جنگ طلب سعودی ارسال کرد که امریکا از این پس دیگر چراغ سبز رویکرد نظامیگرانه را به ریاض نخواهد کرد.
در مجموع با تغییراتی که در عرصه تحولات میدانی علیه مخالفان حل سیاسی جنگ سوریه و یا تغییراتی که در مواضع حامیان غربی گروههای برانداز روی داده، چشم انداز دور جدید مذاکرات صلح سوریه روبه پیشرفت تصور می شود هرچند که امکان دارد روند آن بسیار کند و بطئی باشد.

....................................
بررسی و تحلیل/ احمد کاظم زاده