دستاوردهای بین المللی سازمان ملی استاندارد ایران

چکیده مطلب:
 از سال 1970، چهاردهم اکتبر برابر با 22 مهر به نام روز جهانی استاندارد تعیین و نامگذاری شد.
 رتبه ایران در سازمان جهانی استاندارد از میان 163 کشور به جایگاه 23 ارتقاء یافت.
 مسئولیت دبیرخانه 7 کمیته فنی بین المللی استانداردسازی به عهده ایران است.
 سازمان ملی استاندارد ایران 14 تفاهم نامه بین المللی با سازمان استاندارد سایر کشورها به امضاء رسانده است.
 سازمان ملی استاندارد در حال حاضر با عضویت در سازمان های بین‌المللی ISO، OIML، CODEX،IEC و BIPM و سازمان های منطقه ای RISCAM و SMIIC در فعالیت های تدوین استاندارد این سازمان ها مشارکت می نماید.
 ریاست کمیته منطقه ای خاور نزدیک کدکس غذایی بین المللی برای دو دوره پی در پی به عهده ایران است.
 برای نخستین بار پوستر یک هنرمند ایرانی به عنوان پوستر روز جهانی استاندارد 2017 انتخاب شد.

پژوهش خبری صدا وسیما:اندیشه تشکیل سازمان بین المللی استاندارد در چهاردهم اکتبر سال 1947 در نشست رؤسای مؤسسه های استاندارد بیست و پنج کشور در لندن شکل گرفت. مقر این سازمان در ژنو می باشد. از سال 1970، چهاردهم اکتبر برابر با 22 مهر به نام روز جهانی استاندارد تعیین و نامگذاری شد.

طی سال های اخیر شاهد کسب موفقیت های روز افزونی در عرصه های بین المللی توسط دولت بوده ایم. در این بین تلاش مسئولان سازمان ملی استاندارد ایران بی اثر نماند و با حضور مداوم و موثر در مجامع مختلف بین المللی توانست دستاورهایی را از جمله حضور و امضای تفاهم نامه PAC و IAF تایید صلاحیت ایران و روسیه، انتخاب جمهوری اسلامی ایران به عنوان رئیس کمیته خاور نزدیک کدکس غذایی، عضویت در چند سازمان بین المللی، امضای تفاهم نامه حلال با ارمنستان و حضور فعال در سمیک به ثمر بنشاند.

یک بار دیگر سازمان ملی استاندارد ایران با نگاهی متفاوت توانست موفقیت دیگر را برای کشور رقم زند و آن فراهم آوردن زمینه شرکت هنرمندان طراح کشورمان در رقابت جهانی انتخاب پوستر روز جهانی استاندارد بود که حاصل آن انتخاب طرح پوستر یکی از هنرمندان ایرانی برای نخستین بار، به عنوان پوستر روز جهانی استاندارد سال 2017 است.

 تاریخچه :
سازمان ملی استاندارد در سال 1339 با تصویب قانون تاسیس موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، کار خود را در چارچوب هدف ها و مسئولیت های تعیین شده آغاز نمود و در همان سال، به عضویت سازمان بین المللی استاندارد ISO درآمد. سازمان ملی استاندارد ایران همچنین در کمیسیون بین المللی الکترونیک IEC، کمیسیون بین المللی کدکس مواد غذایی CODEX، سازمان بین المللی اندازه شناسی OIML، انجمن جهانی سازمان های تحقیقات صنعتی و فنی WAITRO، مجمع بین المللی تایید صلاحیت IAF، بنیاد مدیریت کیفیت اروپا EFQM و سازمان بین المللی همکاری آزمایشگاه های اکردیتهILAC عضویت دارد.

سازمان ملی استاندارد ایران در سه دوره سه ساله عضو شورای سازمان بین‌المللی استاندارد ISO بوده مضافا اینکه در یک دوره سه ساله 1969-1967 نایب رئیسی شورا را نیز بر عهده داشته است. همچنین پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سازمان ملی استاندارد ایران برای یک دوره دو ساله 2006-2005 به عنوان عضو شورای مذکور انتخاب گردیده است.
سازمان ملی استاندارد در حال حاضر با عضویت در سازمان های بین‌المللی ISO، OIML، CODEX،IEC و BIPM و سازمان های منطقه ای RISCAM و SMIIC در فعالیت های تدوین استاندارد این سازمان ها مشارکت می نماید. نحوه مشارکت در این فعالیت ها، از طریق تشکیل کمیته های فنی متناظر با کمیته های بین المللی و سامان دهی مشارکت گروه های ذی نفع و ذیربط انجام می گیرد.

این کمیته ها تحت نظارت سازمان ملی استاندارد ایران فعالیت می نمایند و وظیفه اصلی آنها بررسی و اظهارنظر در مورد پیش نویس استانداردهای بین المللی در مراحل مختلف تدوین و پیشنهاد تدوین استاندارد بین المللی با توجه به مزیت های ملی و پتانسیل کشور می باشد.

بر همین اساس، با توجه به اهمیت و ارزش استانداردهای بین المللی در ایران و روند رو به رشد آنها در کشورمان، در این گزارش به دستاوردهای بین المللی سازمان ملی استاندارد و وضعیت آن در جهان پرداخته شده است. 

 تعاریف:

استاندارد (Standard): مدرکی است در برگیرنده قواعد، راهنمایی ها یا ویژگی­هایی برای فعالیت­ ها یا نتایج آنها به منظور استفاده عمومی مکرر که از طریق اجماع و همراهی فراهم و به وسیله سازمان شناخته شده­ای تصویب شده باشد و هدف از آن دست­یابی به میزان مطلوبی از نظم در یک زمینه خاص است. استاندارد باید مبتنی بر نتایج علوم، فنون و تجربیات استوار باشد. بیشترین کاربرد استانداردها در رابطه با تعیین ویژگی­ های فنی و عملکردی توافق شده به خصوص برای ارزیابی انطباق محصول می­ باشد. به صورتی که دیدگاه اصلی استانداردسازی نیز روی این ویژگی­های فنی و عملکردی متمرکز است.

استاندارد سازی (Standardization): استانداردسازی، فعالیت ایجاد معیارهایی در ارتباط با مسائلی بالفعل یا بالقوه و با هدف دستیابی به نظمی بهینه در مقوله مورد بحث برای استفاده عمومی و مستمر می ­باشد.

 بومی سازی: بومی سازی در جایی مطرح می­شود که نیاز به آن وجود دارد و این نیاز می­تواند اجباری، فرهنگی و یا مربوط به منطقه جغرافیایی باشد. بومی سازی یک روش تطبیقی با شرایط کاربردی یک منطقه، کشور و یا یک کارخانه بوده که در هر سطحی می ­تواند مطرح شود.

- منافع استاندارد سازی:

منافع برای سازمان ­ها: سازمان­ هایی که به پیاده سازی استانداردها می ­پردازند، می­ توانند از طریق آگاهی یافتن از نیازهای کار و محصول و بازار، عملکرد خود را بهبود بخشیده و در نتیجه سهم خود را نیز در بازار افزایش دهند.

 منافع برای مصرف کننده: مصرف کنندگان، محصولات استاندارد شده را با کیفیت و قیمت بهتر و اطمینان بیشتر از مولفه­های مختلفی که برایشان کاربرد دارد، استفاده می ­کنند. لذا نه تنها کیفیت خود محصول استاندارد شده، بلکه نگهداری و خدمات پس از فروش آن نیز برای مصرف کننده از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین کاهش ریسک عدم شناخت محصول از دیگر منافع استانداردسازی می­باشد.

منافع برای جامعه: حفظ سلامت و بهداشت جامعه، استفاده بهینه، اثربخشی و کارایی، یکی دیگر از تاثیرات استاندارد سازی بوده که منافع آن متوجه جامعه می­باشد. همچنین موازین زیست محیطی و پیشگیری از آلودگی از مقوله­ هایی هستند که در هر استاندارد مرتبط با محصول دیده می­ شود.

 1-مرحله مقدماتی

مرحله مقدماتی مرحله­ای است که کلیات یک موضوع کاری برای استانداردسازی برای طرح و تصویب به کلیه اعضای کمیته فنی جهت اظهار نظر ارسال می­شود. پیشنهاد مطرح شده در این مرحله، به شرطی تصویب شده و در دستورکار قرار می­ گیرد که حداقل مورد تایید پنج کشور عضو فعال در کمیته فنی قرار گرفته باشد و برای تدوین موضوع مربوط، کارشناس معرفی کنند.

2-مرحله پیشنهاد 

در این مرحله، کمیته در صورت پذیرش پیشنهاد کاری جدید  بر روی آن صحه گذاشته و برای تهیه آن برنامه ­ریزی و حتی مسئول تهیه را نیز مشخص می­ نماید. پیشنهاداتی که در این مرحله ارایه می­ شوند، می ­توانند موضوعات مختلفی را در بر گیرند.

3-مرحله آماده سازی پیش نویس در گروه کاری 

در این مرحله اولین پیش نویس کاری توسط گروه کاری مربوط که متشکل از کارشناسان معرفی شده از کشورهای مختلف است، آماده و برای کسب نظرات کشورهای عضو برای همه آنها ارسال می ­شود و شش ماه مهلت ارائه نظرات است.

4-مرحله کمیته

در این مرحله پیش نویس کمیته در سطح وسیع تری بین تمام اعضای مشارکت کننده و اعضای ناظر توزیع می­ شود. به صورتی که پیش نویس کمیته از طرف کمیته برای نظردهی به کشورها ارسال شده و کشورها باید ظرف 3 تا 6 ماه نظرات خود را ارایه نمایند. سپس نظرات توسط کمیته جمع آوری و توزیع پیش نویس ­ها در این مرحله ممکن است تا چندین بار تجدید نظر شده و دچار تغییرات اساسی گردند و در این صورت پیش نویس کمیته بازنویسی شده با شماره بازنگری ارایه می­ گردد و بررسی پیش نویس ­های متعدد تا اخذ اجماع نظر تمام اعضای مشارکت کننده ادامه می­ یابد که در صورت احراز اجماع نظر همه اعضا، پیش نویس به مرحله بعدی راه می ­یابد.

5-مرحله نظرسنجی

در این مرحله پیش نویس به طور تقریبی به صورت یک استاندارد بین المللی در آمده و به همین علت است که به آن پیش نویس استاندارد بین المللی گفته می ­شود زیرا کارهای کارشناسی بسیاری بر روی آن انجام شده است، لیکن هنوز صحه گذاری از طرف کشورها را لازم دارد.

6-مرحله تصویب

مرحله تصویب مرحله­ ای است که پیش نویس نهایی کمیته ملی صادر می­ شود و به آن پیش نویس نهایی استاندارد بین المللی گفته می­ شود. از این مرحله، پیش نویس از نظر محتوایی به طور تقریبی تغییری نخواهد کرد و اکثریت تغییرات احتمالی آن ویرایش شده می ­باشند. تصویب نهایی این پیش نویس نیز با پذیرش آرای 2/ 3 اعضای مشارکت کننده موافق بوده، به شرطی که بیش از 1/ 4 رای منفی داده نشده باشد، که در این صورت به مرحله نشر می­ رود و در صورت عدم تصویب نیز پیش نویس به مرحله قبلی باز می ­گردد.

7-مرحله نشر استاندارد

در مرحله نشر، هر گونه اشتباهات گزارش شده از دبیرخانه توسط کمیته فرعی مربوطه تصحیح گشته و پیش نویس نهایی تایید شده، به عنوان استاندارد بین المللی در عرض 2 ماه توسط کمیته فنی تهیه و انتشار می­یابد.

نکته: زمان بندی فرایند استانداردسازی در سطح بین المللی:

 تکمیل اولین پیش نویس کاری حداکثر 6 ماه

 تکمیل پیش نویس کمیته حداکثر 18 ماه

 توزیع نسخه FDIS حداکثر 36 ماه 

نشر استاندارد ISO حداکثر 43 ماه

  سطوح مختلف استانداردسازی

استاندارد سازی در چهار سطح انجام می­ شود :

استانداردهای کارخانه ­ای: این استانداردها توسط کارخانه ها و یا تولیدکنندگان به منظور استفاده در همان واحد تدوین می­ شوند. البته در کشورهای توسعه یافته استانداردهای کارخانه ­ای از کیفیت و کارایی بالایی برخوردارند و توسط سازمان ملی استاندارد کشور ذیربط به عنوان استاندارد ملی پذیرفته می­ شوند.

استانداردهای منطقه­ ای: در هر منطقه­ ای از جهان ممکن است چند کشور همجوار برای ایجاد تسهیلات در امر صادرات و واردات خود اقدام به تدوین استانداردهای مشترک نمایند. مانند استانداردهای اتحادیه اروپا که توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا تدوین می­ شوند و قابل قبول برای همه این کشورها هستند.

استانداردهای ملی: استانداردهایی هستند که در هر کشور توسط سازمان متولی استانداردسازی تدوین می­ شوند. در تدوین این استانداردها، تولید کنندگان، مصرف کنندگان، صادرکنندگان، واردکنندگان، نمایندگان مراکز دولتی و تجاری، مراکز پژوهشی، دانشگاه­ها، مراکز ارزیابی انطباق مرتبط با موضوع استاندارد مشارکت می­ نمایند. استانداردهای ملی باید تامین کننده حداقل کیفیت قابل قبول برای یک فراورده یا خدمت باشند.

استانداردهای بین المللی: استانداردهایی هستند که توسط سازمان ­های بین المللی استاندارد جهت سهولت ارتباط و رفع مشکلات فنی تهیه و تدوین می­ شوند. در تدوین این استانداردها، تمامی کشورها مشارکت دارند.

مهم ترین دستاوردهای بین المللی سازمان ملی استاندارد در 5 سال گذشته:

• رتبه ایران در سازمان جهانی استاندارد از میان 163 کشور به جایگاه 23 ارتقاء یافت.
• امضاء 14 تفاهم نامه بین المللی با سازمان استاندارد سایر کشورها
• تاسیس 137 کمیته فنی فرعی متناظر سازمان­های بین المللی ISO, IEC, OIMLT, CODEX
• به عهده گرفتن مسئولیت دبیرخانه 7 کمیته فنی بین المللی استانداردسازی
• 13 هزار استاندارد، معادل یک سوم کل استانداردهای ملی در این دوره تدوین یا تجدیدنظر شد.
• عضویت در هیئت مدیره سازمان استانداردسازی و اندازه شناسی کشورهای اسلامی (سمیک )
• تایید صلاحیت بیش از 600 آزمایشگاه آزمون و کالیبراسیون
• اعتبار گواهی­های سیستم مدیریت کیفیت ایران در 72 کشور
• رسمیت و پذیرش نتایج اندازه گیری و کالیبراسیون ایران در بیش از 100 کشور
• امضاء توافق نامه شناسایی متقابل با کمیته های بین المللی اوزان و مقیاس ها پس از 37 سال تحریم
• ریاست کمیته منطقه­ای خاور نزدیک کدکس غذایی بین المللی برای دو دوره پی در پی
• تغییر محل اجلاسیه بین المللی محصولات آرایشی بهداشتی سازمان استاندارد جهانی ( که دبیری آن به عهده یک بانوی ایرانی است) از امریکا به فرانسه پس از فرمان محدودیت سفر اتباع ایرانی به امریکا
• برای نخستین بار پوستر یک هنرمند ایرانی به عنوان پوستر روز جهانی استاندارد 2017 انتخاب شد
• درج بیش از 300 واژگان فارسی در 11 استاندارد بین المللی

و ...

جمع بندی:
ایران در طی چند سال اخیر دستاوردهای زیادی در زمینه استانداردهای بین المللی داشته است. انتخاب طرح پوستر یکی از هنرمندان ایرانی برای نخستین بار، به عنوان پوستر روز جهانی استاندارد سال 2017 افتخاری ارزشمند در سطح بین الملل است. استاندارد و استاندارد سازی از ارکان اساسی پیشرفت در صنایع مختلف می باشند. استاندارد سازی مدون به عنوان یک مکانیزم رسمی، مبنای همگرایی قابل ملاحظه ای با سطح پیشرفت صنعت و فن آوری در نقاط مختلف جهان دارد. بنابراین برای نیل به اهداف بزرگ اقتصادی و پیشرفت صنعتی، باید مقوله استاندارد و استاندارد سازی و مشارکت فعال در تدوین استانداردهای بین المللی و ملی مورد توجه بیشتری قرار گیرد. اجرای استانداردها به نفع تمام مردم و اقتصاد کشور است و باعث افزایش صادرات و فروش داخلی و تامین ایمنی و بهداشت مصرف کنندگان و صرفه جویی در وقت و هزینه ها و در نتیجه افزایش درآمد ملی و رفاه عمومی و کاهش قیمت ها می شود.

پژوهش خبری // پژوهشگر: علی قنبری