چگونه احساس مسئولیت اجتماعی را درجامعه گسترش دهیم؟

چکیده مصاحبه پژوهشی:
ـ مسئولیت اجتماعی نسبت علاقه‌مندی هر شخص به اتفاقاتی که در جامعه می‌افتد و شرکت فعال برای حل برخی از مشکلات محلی است.
ـ مسئولیت اجتماعی فردی را می‌توان با کارهای خیریه برای حل مشکلات و مسائل مهم اجتماعی، فرهنگی و محیطی تعریف کرد.
ـ مسئولیت اجتماعی فردی اساس مسئولیت اجتماعی گروهی است زیرا یک اجتماع از افراد مختلف تشکیل شده است.
ـ نشان مسئولیت اجتماعی، یک امتیاز محسوب می شود.
ـ مسئولیت اجتماعی کمک می کند کیفیت زندگی مردم و کارکنان افزایش یابد.
ـ کمک های بلاعوض مردم به یکدیگر در زمان مصایب و مشکلات از مسئولیت اجتماعی نشأت می گیرد.
ـ اول همسایه بعد خانه و خانواده از آموزه های دینی اسلام در حوزه مسئولیت اجتماعی است.
ـ وقف و زکات بخشی از مسئولیت پذیری اجتماعی نیز؛ از فروع دین اسلام است.

پژوهش خبری صدا و سیما: از نظر اجتماعی مسئول بودن یعنی آدم ها و سازمان‌ها ‌باید با اخلاق و با حساسیت نسبت به مسائل اجتماعی، فرهنگی و محیطی رفتار کنند. تلاش برای برقراری مسئولیت اجتماعی، به افراد، سازمان‌ها و دولت کمک می‌کند که تاثیری مثبت بر پیشرفت، کار و جامعه داشته باشند.
مسئولیت اجتماعی فردی شامل شرکت هر فرد در اجتماعی که در آن زندگی می‌کند است. می توان گفت نسبت علاقه‌مندی هر شخص به اتفاقاتی که در جامعه می‌افتد و شرکت فعال برای حل برخی از مشکلات محلی است. هر جامعه ای زندگی خود را دارد که این نیز دائم در حال تغییر است و هر کدام از ما می‌توانیم به طرق مختلف در این تغییر شرکت کنیم، مثلاً با شرکت درکارهای عام المنفعه و نیز سروسامان دادن به محله ای که در آن زندگی می‌کنیم و یا با شرکت در برگزاری مراسم‌ها؛ مسئولیت اجتماعی فردی را می‌توان با کارهای خیریه برای حل مشکلات و مسائل مهم اجتماعی، فرهنگی و محیطی تعریف کرد. بخشش و کار خیر راه‌های مختلفی دارد. به عنوان مثال در شرکت ها فراهم کردن آرامش و آسایش کارمندان و یا در حوزه فردی بخشیدن کالا یا پرداخت وجه نقد برای کمک به طبقات نیازمند. پژوهش خبری در گفتگو با دکتر سید حسن موسوی چلک  رئیس انجمن مددکاری اجتماعی به واکاوی این موضوع پرداخته است.

پژوهش خبری: چگونه از مسئولیت اجتماعی فردی به مسئولیت اجتماعی گروهی برسیم؟
دکتر سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی: مسئولیت اجتماعی فردی درمقایسه با مسئولیت اجتماعی گروهی مفهومی جدید؛ اما قدمتی طولانی دارد. گفته معروفی است که می گوید با دیگران طوری رفتار کنید که دوست دارید با شما رفتار شود. مسئولیت اجتماعی فردی با ایجاد یک موضع فعال نسبت به تاثیرگذاری مثبت بر دیگران و محیط بیرون از دایره خود گسترش می‌یابد. مسئولیت اجتماعی فردی اساس مسئولیت اجتماعی گروهی است زیرا یک اجتماع از افرادی تشکیل شده است و در نتیجه فرهنگ مسئولیت اجتماعی را مشخص می‌کند. این رابطه آمیخته بین مسئولیت اجتماعی گروهی و مسئولیت اجتماعی فردی است. افراد از نظر اجتماعی مسئولیت‌پذیرتر شده و درواکنش به این اجتماع ها باید برای برآوردن نیازهای افراد مسئولیت‌پذیری اجتماعی بیشتری پیدا کنند.

پژوهش خبری: مسئولیت اجتماعی شرکت ها و بنگاه ها چگونه است؟
دکتر سیدحسن موسوی چلک: یکی از موضوعاتی که امروزه در دنیا در حوزه های مختلف از جمله حوزه اجتماعی مورد توجه قرار می گیرد، موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت ها، بنگاه ها و افراد است و تعهدی است که شرکت ها و بنگاه ها در کنار درآمد و سودشان در عرصه های دیگر از جمله محیط زیست، آموزش و مسایل اجتماعی، پیشگیری از آسیب های اجتماعی؛ برای حمایت از کارکنانشان و ارتقاء شاخص‌های فرهنگی و اجتماعی خانواده های کارکنانشان انجام می دهند. در دنیا موضوع مسئولیت اجتماعی یک موضوع کاملا شناخته شده است و بدون التزام‌ منشور دارد. به عنوان مثال آموزشکده هایی که در قبال پول آموزش می‌دهند؛ همین‌ها برای مناطق آسیب دیده و یا دانش آموزان کم بضاعت، به رایگان محصول خودشان را (کتب درسی یا آموزشی) عرضه می‌کنند و یا کلا بچه های کم بضاعت درسخوان و باهوش را بورسیه آموزشی می‌کنند و یا مراکز توانبخشی یا سالمندی یا حتی نمازخانه تاسیس می کنند.

پژوهش خبری: آیا دولت برای ایجاد مسئولیت اجتماعی تمهیداتی هم بکاربرده است؟
 رئیس انجمن مددکاری اجتماعی: در حوزه مسئولیت اجتماعی ماده 172 قانون مالیات‌های مستقیم داریم در این ماده پیش بینی شده است که اگر مؤدیان مالیاتی در حوزه های ورزشی- آموزشی و نیز مراکز اجتماعی، توانبخشی فعالیت کنند و مراکزی در این حوزه ها بسازند و حمایت هایی در این خصوص داشته باشند، بخشی از درآمد مؤدیان مالیاتی که مشمول این نوع فعالیت‌ها می شود از مالیات معاف می شود. مسئولیت اجتماعی با کمک به طبقه آسیب پذیر جامعه باعث می شود عوارض توسعه که در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و .... رخ می دهد کاهش یابد و این طبقه عوارض توسعه را کمتر احساس کند.
چند سال قبل که شعار انجمن مددکاران "مسئولیت اجتماعی" بود. بهزیستی دبیرخانه ای دایر کرد در آنجا رئیس جمهور نشانی به عنوان "مسئولیت اجتماعی" به برخی از اشخاص و بنگاه ها اعطا کرد، که یکی از آنها موسسه محک بود و یا کسانی که در حوزه آموزش کار کرده بودند و وقت صرف کرده بودند مورد تقدیر رئیس جمهور قرار گرفتند.
در بعضی از کشورها این نشان برند می شود مثلا رستوارنی که این نشان را دارد و بخشی از درآمدش را به فعالیت های عام المنفعه اختصاص می دهد، به کسانی که در آنجا غذا می خورند اطمینان می دهد و آنها به او اعتماد می کنند چون نشان مسئولیت اجتماعی، یک امتیاز محسوب می شود. البته در ایران این موضوع هنوز جا نیفتاده است، برخی خودشان موسسه خیریه تاسیس می کنند که این خود قدمی رو به جلو است.

پژوهش خبری: چگونه مسئولیت اجتماعی را در مسائل تربیتی جا بیندازیم؟
دکتر سیدحسن موسوی چلک: بخشی از آن الگوی عملی بودن است. مثلا همین بنواز که گذشتگان ما انجام می‌دادند همین مسئولیت اجتماعی است؛ در اقوام مختلف این کار را داشتیم. کمک های بلاعوض انجام می شد؛ من باید بدانم که ممکن است یک روز برای من اتفاق بیفتد. مرگ همیشه برای همسایه نیست. من باید یاد بگیرم اگر به دلیل زدن کارخانه آلودگی هوا ایجاد کردم اما در قبالش بخشی از این صدمه محیط زیست را جبران کنم، جبران مافات کنیم. البته باید روی مسئله پیشگیری کار کرد. در جامعه ای که مسئولیت اجتماعی چه فردی و چه گروهی (بنگاه ها) تقویت شود، این جامعه جامعه ای هوشمند است. در جامعه هوشمند می توانیم با اطمینان خاطر بیشتری قدم برداریم. مسئولیت اجتماعی می‌تواند برای ما تکیه گاه باشد. مسئولیت اجتماعی در جامعه ای که قوی باشد قدرتمندی بیشتری برای اعمال مدیریت در حوزه های مختلف خواهد داشت و چه خوب است که ما هم این موضوع را در جامعه مان تقویت کنیم مثلا مسئولیت اجتماعی در راستای فقرزدایی باشد.

پژوهش خبری: چگونه می توان مسئولیت اجتماعی را در سازمان ها و نهادهای جامعه گسترش کرد؟
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی: مسئولیت اجتماعی شرکت ها، مؤسسات، بنگاه ها و سازمان های اقتصادی، ... خیلی در ایران جا نیفتاده یک موضوع مغفول مانده است. اعتقادم بر این است که اگر مسئولیت اجتماعی بنگاه ها و شرکت ها و حتی مسئولیت های فردی ما در قبال سایر افراد تقویت شود شاید ما نیاز به بهزیستی و کمیته امداد نداشته باشیم.
حتی در عرصه های محیط زیست ما می‌توانیم از ظرفیت مسئولیت اجتماعی برای ارتقاء شاخص‌های محیط زیست استفاده کنیم اگر مدیر شرکتی، در مورد کارکنانش احساس مسئولیت کند و در خصوص رفاه و آسایش آنها و خانواده هایشان تمهیداتی فراهم کند، این کار بدین معنی است که او حواسش به اطرافیانش است و سود بنگاه را یکطرفه نمی بیند و نیز اگر فردی توجه به همسایه اش دارد او بخوبی مسئولیت اجتماعی را درک کرده است. همین که ما حواسمان به دیگران است، پشتوانه و اعتمادی ایجاد خواهد کرد که ما راحت تر زندگی کنیم. در مازندران رسمی است به نام بنواز، این کلمه از نوازش کردن مشتق می شود اگر در مازندران شخصی دچار مشکل شود و متحمل خسارت مالی در کشاورزی یا دامداری و یا بیماری؛ مردم نانوشته به او کمک می کنند. خوب مسئولیت اجتماعی همین است. یعنی قرار نیست جار بزنیم کار انجام بدهیم. این موضوع کمک می کند که مردم با اعتماد به نفس بیشتری فعالیت کنند و زندگی کنند. این یک ظرفیت است؛ اگر به دلایلی دچار مشکل شدیم یک پشتوانه به نام مردم و دیگران در کنار ما زندگی می‌کنند. مردم نسبت به یکدیگر بی تفاوت نیستند.

پژوهش خبری: آیا مسئولیت اجتماعی در آموزه های دینی هم آمده است؟
دکتر سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی: اسلام می گوید اول همسایه بعد خودت و خانواده ات. چهل همسایه را باید بشناسیم ما در اسلام تکافل اجتماعی را داریم. حاکم شرع باید تکافل اجتماعی را در بعد اجتماعی انجام دهد و در بعد فردی هم تک تک افراد جامعه به عنوان یک فرد در برابر دیگر افراد مسئولند، و به عنوان شهروند در قبال مردمی که با آنها کار می کنیم، زندگی می کنیم.
در اواخر قرن بیستم در امریکا موضوع مسئولیت اجتماعی جدی تر گرفته شد و منشور هم برای این موضوع نوشتند. ولی ما در دینمان موضوع مسئولیت اجتماعی را داریم. همین وقف و زکات بخشی از مسئولیت پذیری اجتماعی است. و نیز صندوق های قرض الحسنه. درست است اینها منابع شرعی هستند ولی بالاخره در همین حوزه اند.
در بخش خدمات اجتماعی در اسلام مهمترین منابع ما خمس و زکات است که از ابتدا داشتیم و به مسئولیت پذیری کمک می کند که به فکر دیگران باشیم.

پژوهش خبری: چگونه می توانیم در مسایل فرهنگی جامعه احساس مسئولیت کنیم؟
دکتر سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی: بخشی به آموزش ما برمی‌گردد. آموزشی که در دوران کودکی به فرد داده می شود. برجسته کردن مولفه های اخلاقی در جامعه خیلی تاثیرگذار است. در این حوزه می توان کارهای فرهنگی آموزشی که در این بخش انجام می شود، اطلاع رسانی کرد. ساخت فیلم هایی که بتواند (مستقیم یا غیر مستقیم) این موضوع را برجسته کند. سیاستگزاری هایی که انجام می شود و معرفی این سیاست ها در راستای تقویت مسئولیت اجتماعی حقوقی و شهروندی که بتواند مورد توجه قرار بگیرد. در مدارس و منابر و در تشکل های غیردولتی، خود شرکتها بنگاه‌ها اینها همه می توانند مروج موضوع مسئولیت اجتماعی به عنوان یکی از مولفه‌های اخلاقی باشند منتها لازم است کمی دوراندیشانه تر نسبت به جامعه مان ایفای مسئولیت کنیم و این بخشی از تعهد اخلاقی است نباید همه چیز را به چشم تجارت مطلق ببینیم. حتی برای تجارت مطلق هم ما نیاز به کسی داریم که محصول و خدمات ما را خریداری کند؛ مسئولیت اجتماعی می تواند این بستر را بهتر و بیشتر فراهم کند هم برای شرکت ها و هم برای ما افراد که وظیفه مان را انجام می دهیم؛ این حس خوبی است و خود ما هم رضایت خاطر خواهیم داشت. ضمن اینکه شاید بعدا برای من هم اتفاق بیافتد و من هم دچار مشکل شوم. این ظرفیت می تواند برای من هم باشد و به کمکم بیاید.

 سخن آخر
خانواده و مدرسه خیلی نقش دارد. محیط های اجتماعی، گروه های مرجع همه نقش دارند. همین حادثه زلزله کرمانشاه براساس اعتمادی که مردم به گروه های مرجع داشتند آنها هم کارهایی را شروع کردند و فارغ از نقدهایی که به آنها وارد شد؛ ولی آنها وظیفه شان را انجام دادند. گاهی مواقع ما مستقیم کاری را انجام می دهیم گاهی با واسطه و یا خود واسطه می شویم که خدمت یا مسئولیتی را به دیگران که مرتبط هستند منتقل کنیم. مهم این است که این دغدغه مشترک را داشته باشیم. و این مهم تر از هر چیزی است؛ همه زندگی ما پول نیست. دیگران را هم باید ببینیم و اگر لازم باشد دیگران هم ما را ببینند.
نکته آخر برای اینکه مسئولیت اجتماعی مان را انجام بدهیم، خیلی منتظر قانون و بخشنامه و دولت نباشیم. اولین گامی که می توانیم برداریم باید ببینیم چه کاری حتی کوچک، حتی با یک ساعت وقت گذاشتن برای آموزش یک نفر. خودمان ببینیم با چه کارهایی می توانیم مسئولیت اجتماعی را در جامعه به عنوان یک شهروند نهایی کنیم.

پژوهش خبری // مریم عابدی