خاکهای گلستان در سراشیبی فرسایش (گزارش مکتوب)

به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای گلستان خاک عنصری حیاتی به شمار می رود که ، تشکیل هر سانتی متر آن 300 سال زمان نیاز دارد ، ماده ای ، همتراز با آب برای امنیت تولید مواد غذایی و زندگی بشر که در سالهای اخیر عوامل متعددی مانند استفاده نامناسب از روشهای کشت ، بی توجهی به کشت محصولات مناسب با هر منطقه و حوادث طبیعی آن را به سوی فرسوده شدن پیش می برد. 

میزان فرسایش خاک در گلستان :

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی گلستان می گوید : میانگین جهانی فرسایش خاک سالانه 8 تا 10 تن است اما در گلستان به ویژه در اراضی کشاورزی سالانه تا 17تن فرسایش عنصر حیاتی خاک را داریم.

محمدرضا عباسی افزود : خاک منبع اصلی تولید محصولات کشاورزی است اما در سالهای گذشته به دلیل بی توجهی به روش های کاشت ، داشت و برداشت محصول ، روز به روز از کیفیت خاکهای گلستان کاسته شده است .

او گفت : فرسایش فرآیندی است که طی آن ذرات خاک از بستر خود جدا شده و به کمک یک عامل انتقال دهنده مانند ، آب ، باد و روشهای کشت به مکانی دیگر حمل می شود ، پروسه ای غیر طبیعی که خاک را تخریب می کند و زمین حاصلخیزی خود را از دست می دهد.

عباسی با اشاره برابری کردن زیان اقتصادی ناشی از فرسایش خاک با میزان درآمد نفتی کشور گفت : در این حالت از میزان مواد آلی آن که در تغذیه گیاه موثر هستند کاسته می شود ، به عنوان مثال در این خاک فرسوده آبی که در زیر ریشه گیاهان وجود دارد با گرمای هوا سریعتر تبخیر می شود و گیاه را برای ادامه حیات به چالش می کشد.

او می گوید : وقتی یک دهم درصد از مواد آلی خاک از بین برود ، حدود 300 کیلو در هر هکتار محصول کمتر تولید می شود .

مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم میزان فرسایش خاک در اراضی شیبدار و بدون پوشش گلستان را بالای 30 تن در هر هکتار اعلام می کند و ادامه می دهد : در این اراضی پس از برداشت محصول جریان باد یا آب به دلیل شیب دار و بدون حفاظ بودن سریعتر خاک را پراکنده می کند.

علتهای مهم فرسایش خاک در گلستان :

استفاده از روشهای نامناسب کشت محصولات کشاورزی مانند شخم عمیق زمین ، آتش زدن بقایای کشاورزی و از بین رفتن مواد آلی خاک ، استفاده افراطی و چرای بی رویه دام ها ، خشکسالی به علت بالارفتن سطح نمک ، قطع درختان و کاهش پوشش گیاهی و سیلاب ها از عواملی هستند که قدرت نفس کشیدن این موجود زنده مهم در زندگی انسان ها را کمتر می کنند.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان با اشاره به اینکه از چند مسیر شاهد فرسایش خاک های استان هستیم می افزاید : فرسایش در مناطق شیبدار و با بارندگی بالا ، فرسایش در اراضی مسطح خشک و کم باران مانند شمال استان و فرسایش خندقی در مناطق خشک شرق استان بیشتر وجود دارد.

قزلسفلو گفت : 50 درصد فرسایش خاک استان در بخش کشاورزی به دلیل شخم عمیق زمین های کشاورزی است .

او ادامه داد : در بخشی از مناطق خشک استان نیز مانند مراوه تپه فرسایش خندقی یا همان گالی را داریم که خاک در حجم زیادی جابجا می شود و این رسوبات با ورود به سدهای استان آنها را تهدید می کنند.

زیانهای ناشی از فرسایش خاک :

کاهش حاصلخیزی اراضی و پایین آمدن میزان تولید محصولات کشاورزی ، جابجایی روستاهای در معرض خطر ، تخریب جاده ها ، پرشدن رودخانه ها از شن و ماسه ، آلودگی و تخریب سدها ، هجوم ریزگردها و گرد و غبار از مهمترین زیانهای ناشی از فرسایش است که تا کنون در گلستان در بخش فرسایش بادی و هجوم ریزگرد ها نگرانی جدی وجود ندارد اما بخشهای دیگر نیازمند اهتمام بیشتر مسئولان برای کاهش زیانهای ناشی از آن است.

راههای برون رفت از بحران :

کارشناسان علوم خاک و منابع طبیعی می گویند : تغییر کاربری اراضی شیبدار گلستان به کاشت درخت و ایجاد باغ ، اجرای طرح های آبخیزداری به ویژه در حاشیه روستاهای در معرض خطر ، تغییر روش کشت سنتی به مدرن و اجرای اصول کشاورزی حفاظتی مانند کاشت محصولاتی که به شخم کمتری نیاز دارند و بذر آن مستقیم کشت می شود ،  از کارهای مهمی است که این موجود زنده را برای کمک به بقای بشر و تامین مواد غذایی و داشتن زندگی عادی سر پا نگه می دارد.

آقای خرمالی رئیس شعبه استانی انجمن علوم خاک ایران با اشاره به اینکه گلستان نعمت خدادای خاکهای حاصلخیز لسی را دارد می گوید : در بخش کشاورزی علاوه بر تغییر کاربری اراضی شیبدار به باغ که تا حدود زیادی در جلوگیری از تخریب خاک موثر است ؛ باید کشاورزان را نیز به رعایت اصول کشاورزی حفاظتی ترغیب کنیم.

او گفت : کشاورزان باید به جای شخم عمیق از گاو آهنهای قلمی و یا پنجه بازی که خاک را زیر و رو نمی کند و فقط روی آن شیار ایجاد می کند استفاده کنند و پس از برداشت محصولاتی مانند گندم کاه و کلش مزارع را آتش نزنند ، زیرا این کار سبب از بین رفتن مواد آلی خاک و فقر آن می شود.

اقدامات گلستان برای حفظ خاک :  

مدیر باغبانی جهاد کشاورزی گلستان با اشاره به اینکه طرح اصلاح اراضی شیبدار از 15 سال پیش در استان آغاز شده گفت : تا کنون از مجموع 110 هزار هکتار اراضی شیبدار فقط 30 هزار هکتار به باغ تبدیل شد .

لطفی زاده افزود : برای برخی گونه ها مانند زیتون با دادن نهال رایگان و در برخی گونه ها نیز با پرداخت هزینه آبیاری و کاشت درخت از بهره برداران حمایت می کنیم.

گفته می شود در اراضی شیبدار بیشتر گردو ، انار ، زیتون و فندق کاشته  می شود و به دلیل باردهی دیر این گونه ها و درآمدزایی پس از گذشت سالهای بسیار کشاورزان تمایلی به این کار ندارند.

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم اجرای طرح هایی را از سالها پیش برای حفظ خاک آغاز کرده است که اجرای طرح آبخیزداری برای 490 هزار هکتار ، تراس بندی کردن مزارع ، کمک به کشاوزران برای کاشت محصولاتی مانند یونجه و گیاهان دارویی که با یک سال کاشت برای چندین سال به شخم کمتری نیاز پیدا می کنند و اجرای عملیات مقابله با بیابان زایی در مناطق بیابانی شمال گلستان از جمله آنهاست.

به گفته مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان یک میلیون و 600 هزار هکتار دیگر از اراضی گلستان نیاز به عملیات آبخیزداری دارند ، اما به دلیل کمبود اعتبار در نوبت اجرا هستند.

قزلسفلو ادامه داد : هم اکنون یکصد میلیارد تومان طرح آبخیزداری مطالعه شده آماده اجرا داریم ، اما خبری از اعتبار نیست.

وی اجرای آبخیزداری در روستاهای در معرض خطر که به ویژه با فرسایش خندقی تخریب می شوند را از جمله اقدامات موثر برای کاهش هزینه ها بیان کرد و افزود : در صورتی که از فرسایش خاک در این مناطق جلوگیری نکنیم باید روستاها جابجا شوند که هزنیه زیادی را روی دست دولت می گذارد ، در صورتی که با اجرای طرح آبخیزداری می توانیم این هزینه را بسیار کاهش دهیم.

قزلفسلو گفت : به عنوان مثال در سالهای اخیر با اجرای این طرح از جابجایی روستاهای قشلاق و تیل آباد آزادشهر و قرناق مراوه تپه جلوگیری کردیم.

حفاظت از خاک به عنوان یکی از عناصر اصلی تامین غذا باید به مطالبه ای عمومی تبدیل شود تا این موجود زنده از بودن روی دور تند فرسایش پیاده شود و آینده زندگی گلستانی ها در استانی که با داشتن 650 هزار هکتار اراضی زراعی و باغی و تولید 3 میلیون و 500 هزار تن محصول قطب تولید کشاورزی کشور است ، تهدید نشود.