۱۰ عملیات مهم دفاع مقدس

به گزارش خبرنگار حوزه فضای مجازی گروه علمی فرهنگی هنری خبرگزاری صدا و سیما ، در آستانه هفته دفاع مقدس برخی از این عملیات را مرور می کنیم:

 

 

 

این عملیات از هشتم تا بیست و دوم آذر ۱۳۶۰ در منطقه شمال غربی اهواز، دشت‌آزادگان و شهرستان سوسنگرد انجام شد. هدف از آن تصرف تنگه چزابه و دسترسی به هورالهویزه بود. در نتیجه این عملیات شهر بستان آزاد شد. ارتباط شمال ـ جنوب نیرو‌های متجاوز قطع و تنگ چزابه تصرف شد. نیرو‌های ایرانی در جریان عملیات طریق‌القدس به هورالهویزه دسترسی یافتند.

 

 

گرچه سه فروند هواپیمای اف ۱۴ ایران در این عملیات منهدم شد، اما در نقطه مقابل ۱۸۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۰۰ دستگاه خودرو، ۴ فروند هلی‌کوپتر و ۱۳ فروند هواپیما از تجهیزات ارتش عراق از کار افتاده و نابود شد. همچنین نیرو‌های ایرانی ۱۵۰ دستگاه تانک، ۱۹ قبضه توپ، ۱۲۰ دستگاه ماشین آلات مهندسی، ۲۵۰ خودرو و ۲۳ قبضه ضدهوایی به غنیمت گرفتند. در برابر ۹۰۰ شهید ایرانی، قریب ۳۵۰۰ عراقی کشته و زخمی شده و ۵۴۶ نفر از آن‌ها به اسارت درآمدند. سپاه و ارتش به صورت مشترک و با رمز «یا حسین» این عملیات را انجام دادند.

 

 

دقیقا یک‌سال پس از عملیات پر حرف و حدیث خیبر که در جریان مراحل شناسایی آن، یکی از خبره‌ترین طراحان جنگی ایران، یعنی حسن باقری به شهادت رسیده بود، در همان منطقه عملیات بدر به اجرا گذاشته شد تا اهداف ناتمام مانده عملیات خیبر را به سرانجام برساند.

 

عملیات بدر بیستم اسفند ۶۳ آغاز شد و در بیست و ششم اسفند ۶۳ به پایان رسید. منطقه عملیاتی غرب هورالهویزه بود که از شمال به ترابه و از جنوب به کانال سوئیب و القرنه در خاک عراق محدود می‌شد.

 

 

 

 

 

هدف اصلی عملیات بدر تصرف جاده العماره ـ بصره، راهیابی به مرکز اصلی هور‌های غرب دجله و تسلط بر شرق دجله‌بود. حاصل این عملیات تصرف بیش از ۵۰۰ کیلومتر مربع از منطقه هور شامل روستا‌های ترابه، لحوک، نهروان، فجره و نیز جاده خندق در نزدیکی جاده بصره ـ العماره به طول ۱۳ کیلومتر بود.

 

اهداف عملیات نیز گرچه به تصرف درآمدند، اما به دلیل استفاده گسترده عراق از سلاح شیمیایی، نیرو‌های ایرانی نتوانستند این اهداف را تثبیت کنند. از میزان خسارات مادی و تلفات انسانی نیرو‌های ایرانی در این عملیات هیچ‌گونه اطلاعاتی در دست نیست، اما بر اساس گزارش‌های منابع داخلی ۲۵۰ تانک و نفربر، ۴۰ قبضه انواع توپ، ۲۰۰ خودرو، ۶۰ قبضه انواع خمپاره‌انداز، ۴ فروند هواپیمای PC – V، ۲ فروند هواپیمای میگ و سوخو و ۴ هلی‌کوپتر عراقی منهدم شده و ۵۰ قبضه انواع خمپاره‌انداز و دو دستگاه رادار زمینی رازیت به غنیمت گرفته شد. در جریان این عملیات، عراق حدود ده هزار نفر کشته و زخمی و ۳۲۰۰ نفر اسیر داد.

 

 

این عملیات که از دوم فروردین تا دهم فروردین ۱۳۶۱ در منطقه شوش و دزفول انجام شد. منطقه عمومی فتح‌المبین در غرب رودخانه کرخه واقع شده است و از شمال به ارتفاعات صعب‌العبور تی‌شکن، دالپری، چاه نفت و تپه سپتون و از جنوب به ارتفاعات میشداغ، تپه‌های رملی و چزابه (شیب)؛ و شرق به مرز بین‌المللی (در شمال و جنوب فکه) منتهی می‌شود.

 

هدف این عملیات آزادسازی منطقه غرب دزفول و خروج دزفول و اندیمشک از برد توپخانه عراق بود. در نتیجه عملیات فتح‌المبین ۲۴۰۰ کیلومتر مربع از اراضی اشغالی آزاد شد و نیرو‌های ایرانی به مرز بین‌المللی در غرب شوش و دزفول نزدیک شدند. خارج شدن شهر‌های دزفول، اندیمشک و شوش از تیررس توپخانه عراق از دیگر دستاورد‌های این عملیات بود. از خسارات نیرو‌های ایرانی در جریان این عملیات اطلاعاتی در دست نیست، اما ۴ لشکر عراق، ۳۶۱ تانک و نفربر، ۱۸ هواپیما، ۳۰۰ خودرو و ۵۰ توپ در جریان این عملیات منهدم شدند. همچنین ۳۲۰ تانک و نفربر، ۵۰۰ خودرو و ۱۶۵ توپ نیز به غنیمت نیرو‌های ایرانی در آمد. بر اساس ادعای منابع غیر رسمی رزمندگان اسلام در ا ین عملیات شهدای زیادی تقدیم کردند. درنقطه مقابل عراق نیز ۱۵۰۰۰ اسیر و ۲۵۰۰۰ کشته و زخمی داد.

 

 

عملیات والفجر ۸ را می‌توان از فتح‌الفتوح‌های جنگ تحمیلی خواند. این عملیات در بیستم بهمن ۱۳۶۴ شروع و در بیست و نهم فروردین ۱۳۶۵ تمام شد. منطقه عملیاتی اروندرود، خور عبدالله و شبه‌جزیره فاو بود. هدف از این عملیات ورود به خاک عراق به‌منظور تعیین‌کنندگی در پایان جنگ به‌شمار می‌رفت. گرچه به قول سردار علایی دستگاه دیپلماسی فرصت فتح فاو را قدر نشمرد. در نتیجه این عملیات ۷۰۰ کیلومتر مربع از خاک عراق و شهر فاو به تصرف درآمد. هم‌مرزی با کویت، تهدید ام‌القصر و انسداد راه ورود عراق به خلیج‌فارس از دیگر دستاورد‌های این عملیات بود. ۳۹ هواپیما، ۵ هلی‌کوپتر، ۵۴۰ تانک و نفربر، ۲۵۰ خودرو، ۲۰‌توپ‌صحرایی، ۵۵ توپ ضدهوایی و ۲ ناوچه موشک‌انداز از ماشین جنگی عراق نابود شد.

 

همچنین ایران توانست ۹۵ تانک و نفربر، ۱۸۰ خودرو، ۲۰ توپ صحرایی، ۱۲۰ توپ ضدهوایی و ۳ رادار موشکی از عراق غنیمت بگیرد. در عملیات والفجر ۸ فقط بر اثر حمله شیمیایی عراق ۲۰۰۰ ایرانی شهید و ۳۰۰۰ نفر مصدوم شدند. نیرو‌های عراقی نیز ۲۱۰۵ اسیر و ۵۰ هزار کشته و زخمی دادند. عملیات فتح فاو را می‌توان نقطه پایان جنگ در جبهه جنوب دانست. با فتح شبه‌جزیره فاو، نه منطقه‌ای در جبهه جنوبی برای عملیات ایران باقی مانده بود و نه تک‌های عراق کاری پیش می‌بردند. فاو تا ماه‌های آخر جنگ در تصرف ایران باقی مانده بود و عراق فقط به مدد عملیات گسترده در مناطق مختلف و استفاده از جنگ‌افزار‌های غیرقانونی شیمیایی موفق به بازپس‌گیری فاو شد.

 

 

این عملیات شناخته‌شده‌ترین عملیات گسترده نیرو‌های ایرانی در جریان جنگ هشت‌ساله بود؛ عملیاتی که از دهم اردیبهشت تا سوم خرداد ۱۳۶۱ و با هدف آزادسازی خرمشهر و هویزه، خروج اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه عراق و تامین مرز انجام شد. در نتیجه آن نه تنها خرمشهر که ۵۰۳۸ کیلومتر مربع دیگر از اراضی اشغالی نیز آزاد شد. به واسطه این عملیات ۱۸۰ کیلومتر از خط مرزی تامین شد.

 

 

 

۲۸۵ دستگاه تانک و نفربر، ۴۰ فروند هواپیما، ۲ فروند هلی‌کوپتر و ۵۰۰ دستگاه خودروی عراق منهدم شد. همچنین ۱۰۵ دستگاه تانک و نفربر، ۱۸ قبضه توپ و ۹۵ هزار مین از عراقی‌ها به غنیمت گرفته شد. نیرو‌های ایرانی در جریان این عملیات ۶۰۰۰ شهید دادند و ۱۹ هزار اسیر از عراق گرفته و ۱۶ هزار نفر از آن‌ها را کشته و زخمی کردند. این عملیات با رمز یا علی‌بن‌ابیطالب انجام شد.

 

 

عملیات محرم از تاریخ دهم آبان تا شانزدهم آبان ۱۳۶۱ در‌استان ایلام و در منطقه موسیان، جنوب‌شرقی دهلران، غرب عین خوش و ارتفاعات جبال حمرین (خط مرزی بین‌المللی) انجام شد. این عملیات را می‌توان نخستین عملیات گسترده ایران در جبهه میانی تلقی کرد. تا پیش از آن عملیات‌ها در جبهه جنوبی و استان خوزستان صورت می‌گرفت. هدف از انجام عملیات محرم، آزادسازی جبال حمرین و مناطق مرتفع منطقه به منظور تامین امنیت دهلران و موسیان بود. ثمره عملیات محرم آزادی ۵۵۰ کیلومتر از اراضی اشغالی از جمله چاه نفتی بیات ـ نهرعنبر و تامین ۵۰ کیلومتر از مرز بود. در این عملیات نیرو‌های ایرانی موفق به تعقیب متجاوز شده و ضمن تصرف ۳۰۰ کیلومتر از خاک عراق، شهرک زبیدات را نیز در اختیار گرفتند.

 

 

 

از میزان خسارت وارده به قوای مسلح ایرانی در جریان این عملیات اطلاعاتی در دست نیست. اما قریب به‌۲۷۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۳۰ دستگاه خودرو و ۱۲ فروند هواپیما از تجهیزات ارتش عراق منهدم شد. نیرو‌های ایرانی همچنین ۱۴۹ دستگاه تانک و نفربر و ۲۷۰ دستگاه خودرو از این تجهیزات را به غنیمت گرفتند. عملیات محرم البته به لحاظ نیروی انسانی برای ایران پرهزینه بود، تنها از لشکر امام حسین که از نیرو‌های عمل‌کننده بود، ۵۴۰۰ نفر شهید یا زخمی شدند. از میزان اسرا و شهدای سایر لشکر‌ها و تیپ‌ها اطلاعاتی در دست نیست. در نقطه مقابل ۷۰۰۰ عراقی کشته و زخمی شدند و ۳۴۰۰ نفر از آن‌ها به اسارت درآمدند. عملیات محرم با رمز یا زینب و در ماه محرم انجام شد.

 

 

پس از ناکام ماندن تلاش‌های چندباره برای گشودن جبهه جدیدی در شمال مرز‌های ایران و عراق، عملیات کربلای ۱۰، این طلسم را شکست. عملیات کربلای ۱۰ از بیست و پنجم فروردین ۱۳۶۶ تا پنجم اردیبهشت ۱۳۶۶ با همکاری نیرو‌های اتحادیه میهنی کردستان در منطقه ماووت در سلیمانیه عراق صورت گرفت. هدف از عملیات کربلای ۱۰، تصرف ماووت، گشودن جبهه جدید در مناطق شمالی و تجزیه قوای دشمن در مناطق مختلف بود. حاصل این عملیات تصرف ۲۵۰ کیلومتر از خاک عراق تا ارتفاعات نزدیک به ماووت بود. ۱۰ دستگاه تانک و نفربر، یک فروند هلی‌کوپتر و ۵ عراده توپ از ادوات جنگی عراق در این عملیات نابود شد. عراق در این عملیات همچنین متحمل هزار کشته، ۱۵۰۰ زخمی و ۲۱۰ اسیر شد. از خسارات و تلفات ایران در این عملیات اطلاعاتی در دست نیست.

 

 

در فاصله زمانی سوم اسفند تا بیست و دوم اسفند ۱۳۶۲ در منطقه هورالهویزه، عملیاتی انجام شد که هدف آن تصرف جزایر مصنوعی مجنون، خشکی شرق دجله و جاده بصره ـ العماره در خاک عراق بود. این عملیات که خیبر نام گرفت، توانست جبهه جدیدی در شمال بصره گشوده و به تصرف هزار کیلومتر مربع در هور به همراه جزایر مجنون و ۴۰ کیلومتر مربع در طلاییه انجامید. در جریان این عملیات سنگین ۳ فروند هلی‌کوپتر شنوک از تجهیزات نیرو‌های ایرانی منهدم شد و اطلاعات بیشتری در این خصوص در دست نیست.

 

 

 

در نقطه مقابل ۳۰ دستگاه تانک و نفربر، ۲۰۰ دستگاه خودرو، ۳ فروند هلی‌کوپتر و یک فروند هواپیما از ادوات جنگی ارتش عراق منهدم شد و ۴۲ دستگاه تانک، ۱۲۰ دستگاه کمپرسی و بیش از ۶ دستگاه لودر و بلدوزر به غنیمت سپاهیان اسلام درآمد. در این عملیات ۱۸۰۰ رزمنده شهید، ۵۰۰۰ نفر مفقود و ۱۵۰۰ نفر مجروح شدند. به کارگیری سلاح شیمیایی توسط صدام ۲۵۰۰ مصدوم شیمیایی نیز در میان ایرانی‌ها بر جا گذاشت. عراق نیز در جریان این عملیات متحمل ۵۰۰۰ کشته و زخمی و ۱۳۰۰ اسیر شد. عملیات خیبر با رمز یا رسول‌الله گرچه پیروزمندانه و موفق به حساب می‌آمد، با این حال برای تثبیت و حفظ مواضع تصرف‌شده بویژه دو جزیره مجنون شمالی و جنوبی، تلفات زیادی را به ارتش که در این منطقه پدافند می‌کرد، تحمیل شد.

 

 

در سال پایانی جنگ، عراق سعی داشت تعیین‌کنندگی در پایان جنگ را از آن خود کند. اما عملیات والفجر ۱۰ که از بیست‌و‌چهارم اسفند ۶۶ تا پنجم فروردین ۶۷ در محدوده حلبچه تا سلیمانیه در شمال عراق انجام شد، توانست این توازن را به نفع ایران تغییر دهد. هدف این عملیات تصرف حلبچه، فراهم‌سازی مقدمات تصرف سد دربندیخان و انسداد عقبه اصلی دشمن در استان سلیمانیه بود.

 

حاصل کار هم آزادسازی و تصرف منطقه‌ای به‌وسعت حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع شامل شهر‌های حلبچه، خرمال، بیاره، طویله در عراق و همین‌طور شهر نوسود در ایران بود. عراق در این عملیات ۲۷۰ تانک و نفربر، ۶۰ توپ صحرایی، ۲۰ ضدهوایی، ۴۰ خمپاره‌انداز و ۲۳۰ خودروی خود را از دست داد. نیرو‌های ایرانی همچنین ۹۰ تانک و نفربر، صد توپ صحرایی، ۲۰ توپ ضدهوایی، ۲۰ خمپاره‌انداز، ۱۵ دستگاه مهندسی و ۸۰۰ خودرو را به غنیمت گرفتند. بهره‌گیری ددمنشانه نیرو‌های عراقی از سلاح شیمیایی به شهادت ۵۰۰۰ نفر از مردم کرد حلبچه منجرشد. ۵۴۴۰ اسیر و ده هزار کشته و زخمی از دیگر ضربه‌های وارده به عراق در این عملیات بود.

 

 

عملیات کربلای ۱ به‌منظور کاهش فشار در جبهه‌های جنوبی از نهم تیر ۱۳۶۵ تا نوزدهم تیر ۱۳۶۵ اجرا شد. این عملیات در جبهه میانی و در منطقه‌ای که از جنوب به ارتفاعات قلاویزان، از شمال به ارتفاعات نمه‌کلان کوچک، از غرب به امتداد غربی ارتفاعات قلاویزان و پاسگاه مرزی بهران‌آباد و از شرق به جاده مهران ـ دهلران، محدود می‌شد، صورت گرفت.

 

هدف از عملیات کربلای ۱ بازپس‌گیری شهر مهران و تامین مرز بود و از ثمرات عملیات کربلای ۱ آزادی و تصرف ۱۷۵ کیلومتر مربع از جمله باز‌پس‌گیری شهر مهران از دشمن متجاوز بود.

 

 

 

همچنین ارتفاعات قلاویزان و چند پاسگاه عراقی به تصرف درآمد. ۱۱۰ دستگاه تانک و نفربر نیز از تجهیزات نیرو‌های عراقی منهدم شده و ۷۳ دستگاه تانک و نفربر، ۱۰۰ دستگاه خودروی نظامی، ۹۰ دستگاه خمپاره‌انداز، ۲۰ دستگاه آتشبار ضدهوایی و ۱۰ دستگاه خودروی مهندسی به غنیمت نیرو‌های ایرانی درآمد. از تلفات انسانی نیرو‌های ایرانی در این عملیات اطلاعاتی در دست نیست، اما از نیرو‌های عراقی ۲۰۰۰ نفر کشته و مفقود، ۷۰۰۰ نفر زخمی و ۱۲۱۰ نفر اسیر شدند.