کوچ عشایر، کلید بهره‌برداری پایدار از مراتع

جهانبخش میرزاوند، در مصاحبه اختصاصی با خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما میز کشاورزی و روستا، در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان تاریخ مشخصی برای کوچ تمامی عشایر تعیین کرد، گفت:هماهنگی کوچ با مراحل رشد گیاهان، کلید بهره‌برداری پایدار از مراتع و حفاظت از منابع طبیعی کشور است و تاریخ کوچ برای هر یک از ایل و طایفه‌های عشایری ایران، متناسب با اقلیم و جغرافیای منطقه، متفاوت است و به همین منظور نمی‌توان تاریخ واحدی برای کوچ تمامی این جوامع تعیین کرد و کوچ برای هر ایل و طایفه، متفاوت و وابسته به رویش گیاهان در مراتع است. 
 
سرپرست سازمان امور عشایر ایران، کوچ عشایر را یک آیین دیرینه و حیاتی برای این جامعه دانست و آن را شاخص تمایز زندگی عشایری از روستایی عنوان کرد. وی با اشاره به تفاوت‌های اساسی بین این دو سبک زندگی، تصریح کرد که در حالی که زندگی روستایی بر پایه یکجانشینی، کشاورزی و کمی دامداری با مالکیت خصوصی زمین استوار است، زندگی عشایر به طبیعت و جغرافیا وابستگی عمیقی دارد.

وی افزود: “عشایر عمدتاً دامدار بوده و در مناطقی با مالکیت ملی و دولتی به بهره‌برداری از مراتع می‌پردازند. به همین دلیل، مهم‌ترین متغیر در زندگی این جامعه، جغرافیا و اقلیم است. تغییرات فصلی، عشایر را ملزم به جابه‌جایی برای تطبیق با شرایط آب و هوایی می‌کند و این آیین جابه‌جایی، همان کوچ است که در فصول ییلاق و قشلاق انجام می‌شود. ”

سرپرست سازمان امور عشایر ایران، با اشاره به ملی شدن جنگل‌ها و مراتع، نقش دولت را در تنظیم کوچ عشایر حائز اهمیت دانست و اظهار داشت: “پس از ملی شدن جنگل و مراتع، دولت به عنوان مالک مراتع، در آیین کوچ عشایر نقش مهمی را ایفا می‌کند. به منظور تنظیم کوچ و بهره‌برداری پایدار از مراتع، کارگروهی با حضور دستگاه‌های مختلف از جمله سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری و سازمان امور عشایر تشکیل شده است. این کارگروه با همکاری یکدیگر، دستورالعملی را تنظیم و ابلاغ می‌کنند که مبتنی بر بهره‌برداری پایدار از مراتع است. ”

جهانبخش میرزاوند تاکید کرد: جامعه عشایری چه از نظر شرایط جغرافیایی و اقلیمی و چه از لحاظ دستورالعمل‌های ابلاغی، نمی‌تواند پیش و بیش از موعد مقرر در قشلاق یا ییلاق بماند. این امر، برای حفظ مراتع کشور و جلوگیری از تخریب آنها ضروری است و اساس و نتیجه همه این تمهیدات، حفاظت از منابع طبیعی و گیاهان علوفه‌ای است. کوچ باید با مراحل رشد گیاهان هماهنگ باشد تا بهره‌برداری پایدار از مراتع تضمین شود.

وی در ادامه اظهار داشت: کوچ عشایر، به منظور حفظ مراتع و جلوگیری از تخریب آنها، نه تنها یک ضرورت برای پایداری اکوسیستم، بلکه برای تضمین معیشت این جامعه اصیل ایرانی نیز ضروری است.

سرپرست سازمان امور عشایر ایران، دلایل کوچ عشایر را دسترسی به مراتع سرسبز و علوفه کافی، تغییرات آب و هوایی و تامین آب مورد نیاز برای انسان و دام‌ها عنوان کرد. به گفته وی، تامین علوفه، مهم‌ترین عامل در کوچ عشایر است که به دنبال مراتع مناسب برای تغذیه دام‌های خود می‌گردند. همچنین تغییرات آب و هوایی و نامساعد شدن شرایط زندگی در یک منطقه، و دسترسی به منابع آبی کافی، از دیگر دلایل این رویداد سنتی هستند.

سرپرست سازمان امور عشایر ایران، نقش حیاتی عشایر را در تولید، حفاظت از منابع طبیعی، گردشگری و حفظ هویت فرهنگی کشور مورد تاکید قرار داد و تولید محصولات دامی، لبنی و صنایع دستی توسط عشایر را برجسته کرد و افزود: این جوامع به دلیل وابستگی مستقیم به طبیعت، نقش اساسی در حفاظت و نگهداری از منابع طبیعی ایفا می‌کنند.

جهانبخش میرزاوند همچنین بر اهمیت کوچ عشایر به عنوان یک جاذبه گردشگری منحصر‌به‌فرد و پتانسیل آن برای توسعه صنعت گردشگری در مناطق عشایری، تأکید کرد؛ و عشایر را حافظان فرهنگ و آداب و رسوم اصیل ایرانی دانست و به نقش آنها در حفظ هویت ملی اشاره کرد.

گفتنی است: کوچ عشایر در ایران، یک میراث فرهنگی ارزشمند است که باید حفظ و به نسل‌های آینده منتقل شود. با حمایت از عشایر و ایجاد شرایط مناسب برای زندگی آنها، می‌توان از این میراث گرانبها پاسداری کرد و به توسعه اقتصادی و فرهنگی مناطق عشایری کمک کرد.

کوچ عشایر در ایران، پدیده‌ای منحصر‌به‌فرد و ریشه در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد. این کوچ، نه فقط جابه‌جایی ساده، بلکه حماسه‌ای است از زندگی، تلاش، سازگاری با طبیعت و حفظ اصالت. 
کوچ به جابه‌جایی فصلی جمعیت انسانی همراه با دام‌هایشان از مناطق سردسیر (ییلاق) به مناطق گرمسیر (قشلاق) و بالعکس، کوچ گفته می‌شود. برخی از مهم‌ترین اقوام عشایری ایران عبارتند از: بختیاری، قشقایی، شاهسون، ترکمن، کرد و بلوچ.